بورس کالا

بورس کالا و نحوه خرید از بورس کالا

بازار سرمایه کشور ما از چهار بازار بورس، فرابورس، بورس کالا و انرژی تشکیل شده که مردم آشنایی و شناخت بیشتری از بورس و فرابورس نسبت به دو بازار دیگر دارند. اما برای بسیاری سوال است که بورس کالا چیست و سازوکارهای خرید از بورس کالا چگونه است؟

در این مقاله قصد داریم شما را با بورس کالا آشنا کنیم پس با ما در سایت آکادمی مالی مسعود همراه باشید.

بورس کالا چیست؟

همانطور که از نام آن مشخص است، بورس کالا بازاری است که در آن کالا آن هم به صورت خام و فرآوری نشده معامله می‌شود؛ کالاهایی مثل فولاد، مس، گندم، برنج و قیر. به دلیل اینکه بازار کالاهای پایه کشورمان از جمله بخش‌های صنعتی، پتروشیمی و کشاورزی با ناکارآمدی و محدودیت‌های زیادی روبرو بودند، دولت تصمیم به اصلاح ساختار آن گرفت و با تصویب قانون‌های مناسب اقدام به تشکیل و گسترش بورس‌های کالایی کشور کرد.

مواردی در به وجود آمدن بورس کالا وجود دارد که شامل دلایل زیر می‌باشد:

۱: نوسانات کاذب قیمت محصولات

۲: عدم امکان مدیریت ریسک از نوسان قیمت‌ها در آینده

۴:  فقدان یک نظام قیمت‌گذاری شفاف بر پایه عرضه و تقاضا

۵: نبود یک سیستم نظارتی بر اجرای تعهدات خریدار و فروشنده

۶: عدم هماهنگی بین بخش‌های تولیدی و بازرگانی به‌ویژه در بخش واردات، صادرات و بازار مصرف

در واقع از مهمترین دلایل راه‌اندازی بورس‌های کالایی، نارسایی‌های بازارهای سنتی در شکل‌ نوسانات کاذب و عدم شفافیت در کشف قیمت و فقدان تضمین‌های لازم برای معامله‌گران در کشورهای جهان بوده است.

اولین بورس کالا کشور که شروع به فعالیت کرد یکی بورس فلزات تهران بود که در سال ۱۳۸۲ ایجاد شدو دیگری بورس کالا کشاورزی بودکه بعد از آن و در سال ۱۳۸۳ شروع به فعالیت کرد.

درنهایت شرکت بورس کالا ایران (Iran Mercantile Exchange) در سال ۱۳۸۵ زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار تشکیل شد.

در بورس و فرابورس، شرکت‌ها سهام خودشان را به بازار عرضه می‌کردند و افراد متقاضی با توجه به تحلیل‌ها و بررسی‌هاشون شروع به خرید و فروش این سهم‌ها که به صورت اوراق بهادار بود می‌کردند.

اما در بورس کالا خبری از اوراق بهادار نیست و معاملات بر مبنای خرید و فروش کالای فیزیکی است.

تولیدکنندگان و بازرگانان می‌توانند مواد اولیه مورد نیاز برای تولید یا صادرات و واردات را از بورس کالا تامین کنند و همچنین خود را در برابر نوسانات قیمت ایمن کنند.

برای این گروه از افراد بورس کالا مکان قابل اعتمادی برای خرید مواد اولیه با قیمت‌های مناسب است.

تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان عمده در کنار نوسان‌گیران دو گروهی هستند که به دنبال سرمایه‌گذاری در بورس کالا هستند.

سرمایه‌گذاری در بورس کالا

تعداد زیادی فروشنده در بورس کالا اقدام به عرضه کالای خود می‌کنند؛ آن کالا توسط کارشناسان بورس کالا قیمت‌گذاری می‌شود تا در اختیار متقاضیان خرید قرار بگیرد.

افراد برای ورود به این بازار و سرمایه‌گذاری در بورس کالا در مرحله اول ابتدا با مراجعه به یک کارگزاری  و با طی مراحل ثبت نام یک کد معاملاتی بورس کالا دریافت کنید که با کد بورسی که با آن اوراق بهادار خرید و فروش می‌کنید متفاوت است.

همه داد و ستدها در بورس کالا بر اساس قراردادهای استانداردی که طبق قوانین تعریف شده انجام می‌گیرد.

جهت سرمایه‌گذاری در بورس کالا، برای معامله هر کالایی که مورد پذیرش قرار گرفته، قراردادهای نقدی، سلف، نسیه، آتی، اختیار معامله، صلح و معاوضه تعریف شده که در ادامه به هرکدام می‌پردازیم.

فعالان یا افرادی که اقدام به خرید از بورس کالا می‌کنند دو دسته هستند. افرادی در دسته اول قرار می‌گیرند که تولیدکننده یا مصرف‌کننده عمده هستند و برای اینکه از نوسانات قیمت در امان باشند مواد اولیه موردنظرشان را در این بازار تهیه می‌کنند.

اما دسته دوم با هدفی متفاوت‌تر اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کالا می‌کنند و آن استقبال از نوسان قیمت است، این دسته از افراد با استفاده از نوسان قیمت سعی می‌کنند که سودشان حداکثر کنند.

نحوه انجام معامله در بورس کالا

خوب است بدانید که معاملات کالای فیزیکی در بورس کالای ایران به روش مزایده انجام می‌شود. مزایده یا حراج به نوعی از معامله گفته می‌شود که در ابتدا فروشنده حداقل قیمتی را که حاضر است کالای خود را بفروشد اعلام می‌کند.

سپس خریداران قیمت نهایی را جهت خرید آن کالا پیشنهاد می‌کنند. در نهایت کالا به خریداری فروخته می‌شود که بالاترین قیمت را پیشنهادداده است.

شرایط سرمایه‌گذاری در بورس کالا و خرید یا فروش کالا در این بازار شامل چند مرحله است. همانطور که قبلا هم گفتیم، شما در ابتدا باید به یک کارگزاری بورس مراجعه و کد معاملاتی بورس کالا را دریافت کنید.

برای انجام معامله، فرم ثبت سفارش را نزد کارگزاری تکمیل می‌کنید و قیمت پیشنهادی خود را نیز اعلام کنید. سپس شما باید حداقل سپرده مورد نیاز برای معامله را به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای واریز کنید.

پس از طی مراحل بالا، سفارش مشتریان توسط کارگزار به تالار معاملات انتقال داده می‌شود تا برای انجام معامله در تالار در حراج حضوری آن کالا (و ثبت معامله در سیستم توسط ناظر معاملات) شرکت داده شوند.

اگر فرد در حراج برنده شد و معامله صورت گرفت او باید باقیمانده وجه معامله را پس از کسر سپرده اولیه به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای واریز کند.

آخرین مرحله خرید از بورس کالا تسویه اسنادی معاملات در اتاق پایاپای و صدور اسناد معاملاتی و در نهایت تسویه مالی معاملات در اتاق پایاپای و نقل و انتقال وجوه پس از کسر هزینه‌ها به حساب معامله‌گران از طریق حساب بانکی است.

خرید از بورس کالا در قالب قراردادهای مختلف بین فروشنده و خریدار کالا صورت می‌گیرد.

انواع معاملات در بورس کالا

همانطور که در بخش قبل توضیح دادیم معاملات و سرمایه‌گذاری در بورس کالا در بستری از قراردادها انجام می‌شود که به توافق طرفین معامله می‌رسد. به طور کلی، انواع قراردادهای داد و ستدی که در بورس کالا استفاده می‌شود عبارتند از:

۱: قرارداد نقدی در بورس کالا 

به قرارداد نقدی، قرارداد تحویل فوری هم گفته می‌شود. وقتی طرفین معامله تصمیم به اجرای قرارداد نقدی می‌کنند. به این صورت است که خریدار کل قرارداد را به علاوه کارمزد کارگزار به صورت نقد پرداخت می‌کند و فروشنده نیز در مقابل موظف است کالا را به خریدار تحویل دهد. طبق این نوع خرید از بورس کالا، هم وجه و هم کالای مورد معامله باید در سه روز مبادله شوند. قراردادهای معاوضه نفتی در این دسته قرار می‌گیرند.

۲: قرارداد سلف در بورس کالا 

در این روش از سرمایه‌گذاری در بورس کالا برخلاف قرارداد نقدی؛ وضعیت تحویل کالا متفاوت است. قرارداد سلف به این شکل است که در زمان معامله، خریدار باید کل مبلغ مورد معامله را پرداخت کند اما در مقابل فروشنده کالا را در آینده و تاریخی که در قرارداد ذکر می‌شود به خریدار تحویل خواهد داد.

۳: قرارداد نسیه در بورس کالا 

در این قرارداد پرداخت مبلغ از سوی خریدار به طور کامل انجام نمی‌شود و معامله به شکل نسیه خواهد بود. طبق این قرارداد پرداخت به صورت نقد و نسیه مورد توافق قرار می‌گیرد، ولی تحول کالا باید حداکثر تا سه روز کاری پس از انجام معامله انجام شود. اگر دقت کنید متوجه می‌شوید که این قرارداد برعکس قرارداد سلف است و تحویل کالا به آینده موکول نمی‌شود. مبلغی از قرارداد که به صورت نسیه است طبق سررسیدهای تعیین شده در قرارداد باید به فروشنده کالا پرداخت شود.

۴: قرارداد آتی در بورس کالا 

در قرارداد آتی، کالای مورد نظر را در زمان آینده با قیمت مشخصی که در زمان معامله مورد توافق طرفین قرار گرفته است فروشنده و خریدار کالا متعهد می‌شوند داد و ستد کنند. طبق قرارداد در زمان مورد توافق، خریدار باید مبلغی که مشخص شده را به فروشنده پرداخت کند و در مقابل نیز فروشنده باید کالا را به خریدار تحویل دهد.

۵: قرارداد اختیار معامله در بورس کالا 

قرارداد اختیار معامله یک نوع خرید از بورس کالا است که در آن یک طرف، اختیار (حق) خرید و یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریداری می‌کند. قرارداد اختیار معامله به دو نوع کلی اختیار خرید و اختیار فروش  تقسیم می‌شود. در هر کدام از این دو نوع قرارداد، دو طرف خریدار و فروشنده با یکدیگر وارد معامله می‌شوند. در قرارداد اختیار خرید، به خریدار اختیار داده می‌شود که یک دارایی معین را در قیمت تعیین شده تا زمان مشخصی خریدار کند و اجباری در این کار وجود ندارد.

از سوی دیگر در مقابل اختیاری که به خریدار داده شده، فروشنده این قرارداد اجبار دارد تا قبل از اتمام مهلتی که به توافق طرفین رسیده، هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشته باشد، دارایی معین یا همان کالا را در قیمت مشخص با خریدار معامله کند. به همین ترتیب در قرارداد اختیار فروش، به فروشنده این اختیار داده می‌شود که یک دارایی معین را در یک قیمت تعیین شده تا زمان مشخصی بفروش برساند. از سوی دیگر خریدار این قرارداد اجبار دارد تا قبل از اتمام مهلت، هر زمان که فروشنده تمایل به اجرای قرارداد داشته باشد دارایی معین را در قیمت مشخص با فروشنده معامله کند. در قرارداد اختیار فروش، فروشنده ملزم به فروش کالا نیست.

۶: قراردادهای صلح در بورس کالا 

در این قرارداد، خریدار و فروشنده بر امری توافق می‌کنند که عنوان آن قراردادهای معروف مثل خرید، رهن، اجاره و… نباشد. به بیان دیگر قرارداد صلح اکثرا برای رفع اختلافاتی که در حال حاضر وجود دارد یا برای جلوگیری از اختلافات احتمالی آینده تشکیل می‌شود یا به جای یکی از قراردادهای معاملاتی به کار می‌رود.

۷: قراردادهای معاوضه در بورس کالا

در قرارداد معاوضه، به منظور تمدید یا کاهش سررسید یک دارایی یا تعهد در مقابل یک دارایی یا تعهد دیگر، معامله می‌شود. در بورس‌های دنیا، داد و ستدها به صورت قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است. در نتیجه، کالا به طور فیزیکی معامله نمی‌شود و تنها ۳ درصد از معاملات به تحویل فیزیکی کالا می‌انجامد.

مزایای بورس کالا

ورود به بازار سرمایه مزیت‌های زیادی هم برای شرکت‌های عرضه کننده و هم برای متقاضیان فعال در این بازار دارد. بورس کالا نیز همانند دیگر بازارهای سرمایه دارای مزیت‌هایی بوده که افراد را به مشارکت هرچه بیشتر در این بازار تشویق می‌کند.

مهم‌ترین مزایای مشارکت در بورس کالا عبارتند از:

• ایجاد اطمینان در نزد خریدار و فروشنده هم از نظر اصالت کالا و هم نحوه پرداخت وجه و تسویه
• کشف نرخ واقعی بر اساس رقابت بین عرضه‌کنندگان و خریداران
• وجود شفافیت در معاملات و عدم امکان معاملات صوری و دستکاری قیمت‌ها
• امکان جبران خسارت در تسویه یا تحویل کالا از طریق اتاق پایاپای و عدم نیاز به اقامه دعوی در مراجع قضایی
• امکان تامین مالی راحت و پرداخت وام از سوی بانک‌ها به خریدار بر اساس اسناد معتبر
• معافیت‌های مالیاتی، به شکل بخشودگی ۱۰ درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس کالا معامله می‌شوند

همچنین در بخشی از مقاله آموزش خرید از بورس کالا را برای شما توضیح دادیم. اگر شما هم به دنبال حضور در این بازار هستید، پیشنهاد می‌کنیم با افراد متخصص در این خصوص مشورت کنید. همچنین برای اطلاع از شاخص بورس به لینک داده شده مراجعه کنید.